Son yılların en çok satan kitapları arasında yer alan Uyumsuz serisi ve beyazperdeye uyarlanarak büyük yankı uyandıran Açlık Oyunları kitaplarına kadar tüm distopya eserleri, yayımlandığı anda geniş bir okuyucu kitlesinin dikkatini çekmeyi başarıyor. Distopyaların tam aksine ütopyalar ise pek ilgi çekmiyor ancak en ünlü ütopya örnekleri, edebiyat tarihinde iz bırakmaya devam ediyor. Peki distopya ve ütopya edebiyatını bu kadar ilgi çekici yapan ne? Distopya nedir? Ütopya ne demek? Distopya ve ütopya arasındaki farklar neler? İşte bu niş türler ile ilgili bilmeniz gerekenler, en iyi distopya kitapları ve mutlaka okumanız gereken ütopya türündeki kitaplar...
Distopya Nedir?
Bilinçli okurlar tarafından distopya kavramı ile ilgili olarak en çok sorulan sorular, “Distopya nedir?” ve “Distopya nasıl yazılır?” soruları. Distopya sözcüğü, köken olarak Yunanca diline dayanıyor. Yunancada bir ön ek olan “dys” ekinin “ütopya” sözcüğüne getirilip sözcüğün değiştirilmesi ile oluşturulan distopya kelimesi, ilk defa John Stuart Mill tarafından kullanılıyor. Filozofun bu sözcüğü ütopya kelimesinin tersi anlamında değil, “kötü bir yer” anlamında kullanmayı tercih ettiği biliniyor. Distopik toplum olarak ifade edilen toplumlar, yazarların gelecekte olacağını tahayyül ettikleri negatif gelişmeleri yansıtıyor. Distopya eserleri genelde halihazırda işaretleri görülmekte olan ekonomik, siyasal ya da sosyal problemlerin ilerlemesi ve artması durumunda neler olabileceğini aktarıyor.
“Distopya nasıl yazılır?” sorusuna cevap olabilecek bir formül bulunmuyor ancak neredeyse tüm distopya kitaplarında görülen bazı ortak noktalar var:
- Distopya örnekleri, genellikle içinde yaşadığımız dönemin kaygılarının bir yansıması olarak karşımıza çıkıyor. Bu eserler bazen insanlığa ders verme bazen de böyle giderse neler olabileceği konusunda uyarma amacı taşıyor.
- En başarılı distopya eserlerinin genellikle yazarlarının politik görüşlerini ve öngörülerini yansıttığı biliniyor.
- İyi distopya kitapları, alternatif bir gelecek hayal ettirmede oldukça başarılı oluyor. Çoğunlukla tamamen hayal gücüne dayanan bu dünyalar, tüm yönleriyle ele alınıyor ve okurlar bu evrenin gerçekliğini sorgulamayacak kadar sürükleniyor.
- Distopya yazmak için hiciv ve satir konusunda da bilgi ve yetenek sahibi olmak gerekiyor.
- Distopya örneklerinin ortak noktası, tarif edilen toplumlarda bireyselliğin ortadan kalkması ve totaliter bir kontrolün var olması.
En İyi Distopya Kitapları
Edebiyatın pek çok alt türünde distopya örneklerine rastlanıyor. Distopya eserleri genellikle bilim kurgu türüne ait olarak görülse de, distopyayı bir alt tür olarak değerlendirmek gerekiyor. İşte distopya edebiyatına giriş yapmak isteyen okurlar için en iyi distopya kitap önerileri…
1984 - George Orwell
20. Yüzyılın en ünlü yazarlarından biri olan George Orwell tarafından kaleme alınmış 1984 isimli kitap, distopya kitaplarının en iyi örneklerinden biri olarak kabul ediliyor. Alegorik ve politik bir eser olarak kabul edilen bu kitap, bireyselliğin tamamen ortadan kalktığı, insanların zihinlerinin totaliter bir güç tarafından kontrol edildiği ve makineleştirildiği bir dünyayı konu alıyor. Son yıllarda yapılan incelemeler, bu eserin günümüz dünyasına da ışık tuttuğunu ortaya koyuyor.
Cesur Yeni Dünya - Aldous Huxley
Ünlü yazar Aldous Huxley’in en büyük eserlerinden bir tanesi olarak kabul edilen Cesur Yeni Dünya, 26. yüzyılda ve İngiltere’nin Londra şehrinde geçiyor. Romanda insanlığa zararlı olan yoksulluk ve savaş gibi tüm sorunların ortadan kalktığı ancak bununla birlikte sanat ve aile gibi insana özgü değerlerin de yok edildiği bir dünya tasavvur ediliyor. Geçerliliğini hiç kaybetmeyen bu eserinde Aldous Huxley hazcı bir toplum tasarlıyor ve okuyucuyu geleceğe doğru sürükleyici bir yolculuğa davet ediyor.
Damızlık Kızın Öyküsü - Margaret Atwood
Yazar Margaret Atwood’un ilk defa 1985 yılında yayımlanan Damızlık Kızın Öyküsü isimli eseri, modern distopya örnekleri içerisinde belki de en dikkat çekici olanı. Geçtiğimiz yıllarda dizi olarak televizyona uyarlayan ve büyük ilgi uyandıran Damızlık Kızın Öyküsü, ataerkil ve totaliter bir devlet olarak tasarlanan Gilead’da yaşayan ve kumandanların çocuklarını doğurmaya mecbur bırakılan damızlık kadınların hikayesini anlatıyor.
Ütopya Nedir?
Ütopya sözcüğü de aynı distopyada olduğu gibi aslında gerçek olmayan toplumları anlatıyor. Distopyadan farklı olarak ütopya kelimesi, ideal ve mükemmel toplumu ifade ediyor. Sözcüğün kökeni Yunanca bir ön ek olan ve “yok” anlamına gelen “ou” ile “ülke” anlamına gelen “topos” sözcüğünün birleşimine dayanıyor. Ütopik toplumlar; bütün dinlere ve inançlara yönelik bir hoşgörü duygusunun hakim olduğu, yasaların neredeyse hiç olmadığı, savaşların yaşanmadığı ve yoksulluğun olmadığı toplumlar olarak tasvir ediliyor. Ütopya kelimesi, Rönesans dönemi filozoflarından Thomas More’un Ütopya isimli eseri ile yaygın olarak kullanılmaya başlanıyor ancak ilk ütopya örneklerine çok daha eski yıllarda da rastlanıyor.
En İyi Ütopya Kitapları
İdeal ve mükemmel toplumu ve devleti yansıtan ütopya kitapları, edebiyat tarihinin en büyük klasikleri arasında yer alıyor. İşte her kitapseverin kütüphanesinde mutlaka bulunması gereken en iyi ütopya kitapları…
Devlet - Platon
Antik Yunan’ın en ünlü filozoflarından biri olan Platon’un Devlet isimli eseri, Sokrates’in ideal devlet modelini anlatıyor. Toplumdaki her sınıfın kendine özgü erdemlere sahip olarak tasvir edildiği bu kitap aynı zamanda mutluluk felsefesi ile ilgili en büyük eserlerden biri olarak kabul ediliyor.
Utopia - Thomas More
Thomas More’un dünyaca ünlü eseri Utopia, en başarılı ütopya kitapları arasında olarak kabul ediliyor. Thomas More tarafından 1516 yılında kaleme alınan bu eser, kurgusal bir adada yaşananları ve insanların yaşayış biçimini konu alıyor. Bu eserin aynı zamanda yazarın yaşadığı dönemin İngiltere'sine bir eleştiri olarak kaleme alındığı düşünülüyor.
İkaria’ya Yolculuk - Etienne Cabet
Etienne Cabet tarafından 1842 yılında kaleme alınan ve en iyi ütopya örneklerinden biri olan İkaria’ya Yolculuk, yazarın tahayyül ettiği Genç İkaria isminde bir komünün hikayesini anlatıyor. Her şeyin hesaplara ve kurallara bağlı olduğu, adalet ve eşitliğin her alanda hakim olduğu bu eser yayımlandığı günden itibaren en başarılı ütopya kitaplarından biri olarak kabul ediliyor.
Distopya ve Ütopya Arasındaki Farklar Nelerdir?
Hem distopya hem de ütopya kavramı, halihazırda mevcut olmayan ve yazarların ya da filozofların gelecekte olabileceğini hayal ettikleri toplumları işaret ediyor. Benzer gibi görünse de, distopya ve ütopya arasındaki farklar şu şekilde:
- Ütopya, gerçekte olmayan ancak ideal ve mükemmel olduğu düşünülen bir toplumu anlatıyor. Distopya ise ütopyadan farklı olarak olumsuz bir gelecek tahayyülü çiziyor.
- Ütopya, kelime anlamı olarak da mükemmel ülkeyi tasvir ederken distopya baskıcı ve kötü bir geleceği hayal ediyor.
- Distopya örneklerinde, kişilerin bireysel farklarına yer verilmiyor ve sadece devletin varlığı hissediliyor. Ütopya ise her bireyin saf mutluluğa ulaştığı bir toplumu ifade ediyor.